We vertellen geen wezenlijke verhalen meer

Ideeën ontwikkelen zich, moraal verschuift en verandert. De tijd doet zijn werk. Dominante ideeën zijn momenteel flinterdun en moraal wordt steeds vager, abstracter, dubieuzer zelfs. We veronderstellen dat vooruitgang bestaat uit grenzeloze vrijheid: we ploeteren een heel jaar om twee weken vakantie te kunnen betalen en dan uit de bol te gaan, we werken ons te pletter om de spullen die we op afbetaling hebben gekocht te kunnen bekostigen, liefde wordt met vriendschap verward en verlangt naast de partner een ‘beste vriend’. Hoe kunnen we in zo’n paradoxaal bestaan een zinvol leven leiden?

We vertellen geen wezenlijke verhalen meer. Het verhaal van God is bij het vuilnis gezet, politieke verhalen zijn uitgehold en morele verhalen vinden we achterlijk. Alleen de verhalen van de economie, wetenschap en techniek worden verteld. En er wordt gretig naar geluisterd. Deze verhalen zouden een zegen voor de mensheid zijn. Ze bieden inderdaad welvaart en vrijheid. Getuige het welig tierende proletendom zijn ze echter niet in staat vrije geesten voort te brengen. De markteconomie zwaait de scepter en de alledaagse leefwereld wordt steeds meer gedigitaliseerd en gekoloniseerd door wetenschap en techniek. Iedereen praat elkaar na, men imiteert elkaars gedrag en projecteert dit schaamteloos op straat (een school vissen), in de disco (een vleesmarkt), op het internet (een afvalcontainer), televisie (een toverlantaarn voor kleuters) en radio (een magic box in de poppenkast). You Tube is het walhalla voor het ontketende proletendom en televisieprogramma’s als De wereld draait door en Pauw & Witteman zijn ideale platforms om pseudo-intellectueel geleuter te ventileren en de massa op die manier een gezellig uurtje amusement voor te schotelen. Individuen die authentiek in het leven staan zijn een subcultuur geworden.

In opvoeding en onderwijs wordt nauwelijks over levensvragen gesproken. Veel jonge mensen kunnen daardoor slecht omgaan met vrijheid. Seksualiteit is ontdaan van haar mythische karakter en is verworden tot een collectieve neurose, comazuipen is aan de orde van de dag en van zinloos geweld kijken we al lang niet meer op. Nogal wat jonge mensen zijn bang voor het leven en onthullen zoveel mogelijk (lichaam en ervaringen) om hun (gebrekkige) innerlijkheid te verhullen. Facebook als de nieuwe kerk waar de bezoekers zelf in staccatotaal hun infantiele preken mogen houden zoals de pastoor en de dominee voorheen deden, met het internet als vervanging van de bijbel om al die mooie verhalen te leren kennen en verplicht te worden om ze letterlijk op te kunnen lepelen. Anders hoor je er immers niet bij en word je verketterd. Zo lang mogelijk kind blijven. De alles opslorpende infantiliteit dringt door tot in de kleinste hoeken en gaten van het leven en weerspiegelt datgene waarvoor we zo bevreesd zijn: angst voor de vrijheid, we zijn bang het leven bij de lurven te pakken en zelf vorm te geven. Heel die actuele situatie maakt me wel eens weemoedig.

Er is nood aan een nieuwe algemene moraal, een inspirerend verhaal waarmee we als gemeenschap uit de voeten kunnen. Het is van belang dat we hierbij beseffen dat vrijheid van groot belang is, maar geen doel op zichzelf als we waarden als liefde, verantwoordelijkheid, verbondenheid en rechtvaardigheid serieus willen nemen. Individuele zelfontplooiing is alleen mogelijk bij de gratie van een balans tussen vrijheid en verantwoordelijkheid. We zitten gevangen in een materieel verlangenfetisjisme, maar we moeten proberen die verlangens overzichtelijk te krijgen en ons af te vragen wat we zelf willen in plaats van ons door de markteconomie en de media van alles te laten opdringen.

Door je eigen wil te cultiveren stijg je boven jezelf uit en ontstaat meer authentieke vrijheid. Datgene wat verbindt (liefde) gaat nu eenmaal moeilijk samen met datgene wat scheidt (vrijheid). Daarom behoren verbondenheid en vrijheid met elkaar in evenwicht te staan om zo tot een zekere gemoedsrust te komen en gezamenlijk te werken aan een cultuur van verantwoordelijkheid. Alleen door de ander boven jezelf te stellen ontstaat innerlijke autonomie. Maar hoe gaan we dit dan doen? De Deense wijsgeer Søren Kierkegaard stelt dat we het leven achterwaarts moeten begrijpen om het voorwaarts te kunnen leven. Kortom: mens, durft te denken! Meer kunnen we niet doen...

Boeken van Etienne Kuypers www.etiennekuypers.com Speakers academy Etienne Kuypers