De mythe van eeuwig jong zijn

Wijsgeer, pedagoog en psycholoog Etienne Kuypers over de moderne samenleving waarin het lichaam steeds meer centraal komt te staan:

De werkelijkheid wordt steeds uniformer. Een eenheidsworst. Iedereen is inwisselbaar. Uniciteit wordt niet gewaardeerd. Zodra je op de basisschool zit wordt alles eraan gedaan om je zo snel mogelijk binnen het patroon van het heersende proletendom te persen. Het betekent de dood van het individu, omdat je persoonlijkheid langzaam maar zeker overgaat in een vloeibare substantie die zich geruisloos met de massa mengt. We zien het op Facebook. De nieuwe kerk voor de infantiele gelovigen, waar de aanwezigen zelf voor pastoor of dominee mogen spelen en hun boodschap op allerlei belachelijke manieren pogen te verkopen. Jong en oud. Dat is nog het meest tragische. Het is de weg van de natuur dat pubers hun identiteit moeten zoeken, maar als volwassenen zich gaan bezighouden met puberale spelletjes wordt de moderne gedachteloosheid wel héél erg triest.

Authenticiteit lijkt een eigenschap uit een ver verleden te zijn. De samenleving is een dwangbuis geworden waarin niemand mag opvallen. We worden daarom vergast met bizarre ideeën over hoe we onszelf zouden moeten zien. Zo ontstaan mythen die we echter niet als mythen beschouwen. De mythe van ‘eeuwig jong zijn’ is zo’n absurde mythe. Ons leven wordt namelijk ingekort tot de periode waarin we fysiek sterk, esthetisch mooi en economisch het productiefst zijn. Kracht, seksualiteit en productie zijn behoeften die moeten worden bevredigd, dus zijn ze commercieel interessant om door de markteconomie als nieuwe waarden aan de massa te verkopen. Het zijn ideeën die de moderne westerse samenleving domineren. Andere waarden verdwijnen steeds meer naar de achtergrond of lossen op in het luchtledige.

Het lichaam staat in de moderne samenleving centraal. Door de overspannen nadruk op het fysieke is het lichaam echter nietszeggend geworden. Ouderen maken gebruik van plastische chirurgie om een jeugdig masker te kunnen opzetten. Het eigen gezicht wordt niet getoond. Bovendien zijn ouderen nutteloos voor de economie en dus proppen we ze in tehuizen. Liefst aan de rand van de stad. Wachtend op de dood kunnen ze dan nog enkele jaren hun nutteloze tijd in de wachtkamer van het leven in de ogen kijken. Jongeren onthullen hun lichaam en zoveel mogelijk ervaringen, om op die manier hun gebrekkige innerlijkheid met een charmant masker te verhullen en aldus op te gaan in de massa. Zo is seksualiteit langzamerhand ontdaan van haar mythische karakter en aan de hand van de markteconomie verworden tot een collectieve neurose. De manische genietingsdrang is een drug geworden. Het hedendaagse vluchtgedrag van jong en oud weerspiegelt een schrijnende angst voor de vrijheid, wat in feite een angst voor het leven en dus ook een angst voor de dood betekent. Jong en oud zijn bang voor een nutteloze tijd met de dood als definitief eindresultaat.

Vrijheid blijkt niet alleen te worden bedreigd door een tirannieke staat. Filosofen als John Stuart Mill en Søren Kierkegaard hebben in de negentiende eeuw er al op gehamerd dat de maatschappij zelf evenzeer onderdrukkend kan zijn. De tirannie van de meerderheid, die de minderheid in de tang neemt door oppervlakkigheid, vooroordelen en gedachteloosheid erop los te laten, is nog erger dan bepaalde vormen van politieke onderdrukking. Niemand kan immers ontsnappen aan de intimiderende dwingelandij van de samenleving. We laten ons door de uiterlijke tijd grijpen, terwijl de geleefde tijd geruisloos door onze verkrampte vingers glijdt. Daarom moeten we beseffen dat ouderdom geen ellende is en dat de moderne westerse mentaliteit met die opgefokte mythe van ‘eeuwig jong zijn’ het wezenlijke in het bestaan begraaft. Ouderdom is een prima gelegenheid om te luisteren naar de werkelijkheid en te ontdekken waar het wezenlijk om gaat in dit leven. Minder avontuur, minder ervaringen, minder vakanties, minder ‘leuke dingen’, minder denken, minder zwetsen, minder handelen, minder seks, minder materie. Meer luisteren en kijken, meer zwijgen en glimlachen. Eenvoud. Ouderen beseffen dat evenwichtigheid, tevredenheid en bedachtzaamheid (kortom: gemoedsrust) essentiële waarden zijn die door de jeugdige blik niet worden opgemerkt. Tijdens de ouderdom laten we de uiterlijke tijd achter ons, de tijd van het verlangen zegt ons niets meer en gaat over in kennis van de tijd waarin leven en dood met elkaar zijn verbonden.

Het is hoog tijd dat we de ouderdom cultiveren en een manier ontwikkelen om elkaar zonder maskers te omhelzen. Heel dat ‘jong zijn’ is een neurotische façade om de tijd op een of andere manier te verfrommelen.

Boeken van Etienne Kuypers www.etiennekuypers.com Speakers academy Etienne Kuypers