Longread: hoe door een list van Wojtyla Joseph Ratzinger paus werd

Eigenlijk had Joseph Ratzinger nooit Paus kunnen worden. Er is een ongeschreven regel dat een kandidaat die polariserend is nooit de vereiste driekwart van de stemmen krijgt. Maar op 19 april, na een zeer kort conclaaf stond om 18.48 uur Ratzinger breed lachend op de Loggia Della Benedizione van de Sint Pieter. De heerschappij van Benedictus XVI begon. In de jaren '80 en '90 stond de Duitse kardinaal bekend als te conservatief om paus te worden. Velen zagen in hem . Maar tijdens de lange slopende ziekte van zijn voorganger Johannes Paulus II kon hij zich profileren als iemand die de verdediging van de Katholieke identiteit serieus nam, in een openlijke confrontatie met de moderne samenleving. Toen na de dood van Wojtyla het conclaaf naderbij kwam, lag de man die niet verkiesbaar was al ruim vooraan. Zes dagen voor het conclaaf had hij al een aanhang van zo'n 50 stemmen onder de oude garde van de Curie. Maar het doel, een twee derde meerderheid, 77 van de 114 stemmen, lag nog ver weg. Op maandag 18 april verzamelden de kardinalen zich voor het conclaaf. Voor ze de Sixtijnse Kapel in gingen, was er een mis. In die mis baden ze dat de meest geschikte kandidaat mocht worden gekozen. De Deken van het Vaticaan - Ratzinger - hield de preek en gaf een richting aan voor de keuze. Toen Ratzinger aankwam bij de kerk oogde hij moe. Tijdens zijn preek moest hij regelmatig het zweet van zijn hoofd wissen. Maar zijn boodschap was glashelder. Hij waarschuwde voor de 'Dictatuur van het Relativisme'. Het was alsof hij zijn collega's voorhield: 'als je mij kiest, dan weet je waar je aan toe bent.' 's Middags vond de eerste stemming plaats. Bij de telling - de gegevens komen van een kardinaal die zijn dagboek aan een Italiaanse expert ter beschikking stelde - had Ratzinger 47 stemmen. Maar dat was pas het begin, de meeste kardinalen keken de kat nog uit de boom. De meeste stemmen kwamen terecht bij heel verschillende kandidaten. De verrassing van de eerste dag was de score van degene die als 2e uit de bus kwam: Kardinaal Jorge Bergoglio uit Buenos Aires, niet meteen een liberaal, maar zeker niet oerconservatief. Ratzinger had zelf respect voor Bergoglio en schijnt in de eerste ronde op hem te hebben gestemd. Op 19 april om 9.30 uur begon de tweede stemming. De uitslag liet zien hoe de verhoudingen lagen. Ratzinger kreeg 65 stemmen, Bergoglio 35. De Duitser had de meerderheid (van 114) maar niet de noodzakelijke twee derde van de stemmen. Bergoglio was kennelijk de kandidaat van de hervormingsvleugel. Dat werd bevestigd door de derde stemming die meteen volgde. Ratzinger 72, Bergoglio 40. Daarmee was de eerste fase van het conclaaf geëindigd. In andere conclaven was dit het einde van de kandidatuur geweest van Ratzinger. Hij kon geen twee derde meerderheid halen, zoveel was duidelijk. Volgens de oude regels kon de minderheid de keuze van Ratzinger tegenhouden en moest er dus naar een compromiskandidaat worden gezocht. Maar het pro-Ratzinger blok wist dat dat nu niet meer zo was. Wojtyla had de regels veranderd. Uit angst dat een progressieve minderheid de keuze van een conservatief kon blokkeren had Wojtyla bepaald dat na de 34e stemming een meerderheid voldoende was. Het was dus voor de meerderheid een kwestie van het hoofd koel te houden en 30 stemmingen af te wachten tot de minderheid gedwongen was te capituleren. De druk daardoor was merkbaar in de Sixtijnse Kapel. Het beeld rees op dat dag na dag zwarte rook uit de schoorsteen zou komen. En de wereld daarmee werd verteld hoe verdeeld de kerk was. Het pro-Ratzingerblok zat daarmee in een zetel. De enige moeilijkheid was de kandidaat zelf, die had gezegd zich terug te zullen trekken als de keuze zou uitblijven. Daarom verspreidden de vrienden van Ratzinger tijdens de lunch de mare dat hun kandidaat die dag gekozen moest worden of anders geen paus wilde worden. Dat was beslissend. "Het was ons duidelijk dat onze kandidaat het niet ging halen," zegt een Europese kardinaal uit het Bergoglio-kamp. "En de Italianen gingen niet met een andere kandidaat komen," zegt een ander. Bij de 4e stemming kreeg Ratzinger 84 stemmen. Om 17.49 uur werd de massa op het plein in verwarring gebracht met grijze rook. Maar ineens werd de rook wit: "Habemus Papam". En toen hij op het balkon stond zei de net-gekozen Benedictus: "Als opvolger van de grote paus Johannes Paulus II hebben de kardinalen mij gekozen. Een eenvoudige en bescheiden arbeider in de wijngaard des Heren. De regel die Wojtyla had ingevoerd, en die leidde tot het pausschap van Ratzinger, is in 2007 weer afgeschaft. "Dat was een foute regel," geeft iemand uit de entourage van Ratzinger eerlijk toe