De ontrafeling van de euro

De eurozone is te vergelijken met een breiwerk van zeventien landen dat door een gemeenschappelijke munt bij elkaar gehouden wordt. Een lappendeken van uiteenlopende economieën en politieke culturen. Breien is een vernuftige manier om door middel van samenhangende lusjes van een draad een complex geheel te maken. Het omgekeerde kan ook: trek aan de draad, de lusjes laten los en het geheel valt uit elkaar. En dat dreigt met de eurozone te gebeuren.

Het eurogebied leek de afgelopen maanden eindelijk rustig te worden, maar de onzekerheid slaat opnieuw toe. Daar gaan we weer. Politieke impasse, nieuwe bankencrisis, vertwijfeling, bezuinigingsmoeheid. In sommige landen is de wanhoop zo groot dat er geen houden meer aan lijkt. De ogenschijnlijke rust sinds begin dit jaar was te danken aan de daadkracht van de Europese Centrale Bank. De ECB zette de kluisdeuren wijd open voor banken om goedkoop geld te lenen bij de centrale bank. De regeringsleiders sloten ondertussen onder Duitse druk een streng begrotingsakkoord en het permanente noodfonds werd zowaar opgetuigd.

Maar de europroblemen zijn terug, met een explosieve politieke lading.

De politieke scheidslijn in Europa is niet meer die tussen links en rechts, tussen vooruitstrevend of conservatief, klerikaal of liberaal, maar tussen voor en tegen Europa. In Griekenland, al twee keer door Europa van de ondergang gered, valt geen pro-Europese parlementaire meerderheid meer te vormen. Zowel in Frankrijk als in Nederland trekken anti-Europese partijen een derde van de kiezers. Een komiek met een anti-Europaprogramma is in Italië doorgebroken in de lokale politiek.

In heel Europa heerst bezuinigingsmoeheid, ook in landen zoals Frankrijk en Nederland waar nog niet eens is begonnen met bezuinigingen. De Nederlandse sociaaldemocraten pleiten voor soepele toepassing van het begrotingscriterium van maximaal 3 procent, in Frankrijk wil de winnaar van de presidentsverkiezingen, François Hollande, dat het begrotingspact wordt aangevuld met een groeipact. De Spaanse regering van de conservatieve premier Rajoy hoopt op soepelheid van de Europese Commissie, Griekenland keert zich en masse tegen het dictaat van Brussel.

Het vertrek van Griekenland uit de eurozone lijkt een kwestie van tijd. Nout Wellink, de voormalige president van de Nederlandsche Bank en gewoonlijk voorzichtig in zijn uitlatingen, liet zich deze week in Den Haag onomwonden uit over de mogelijkheid dat Griekenland bankroet gaat. Dat kan, zei hij, gebeuren binnen de eurozone of door loslating van de euro. Als Griekenland uit de eurozone stapt moet het volgens het Europese verdrag (dat geen exit toestaat) formeel ook uit de Europese Unie treden. In beide opties ligt rekening bij de eurolanden. De Griekse staatsschuld is na de afwaardering van de particuliere bankvorderingen voor 80 procent in handen van de Europese overheden en de Europese Centrale Bank.

Spanje vormt een andere dreiging. De Spaanse bankensector kampt met de verwerking van een onroerendgoedbubbel die is leeggelopen. Er moet voor honderden miljarden worden afgeschreven op vastgoedkredieten. De Spaanse bankencrisis vertaalt zich in een landencrisis. Zowel Spanje als de banken hangen aan het infuus van de ECB. Als het mis gaat betalen via het stelsel van Europese centrale banken de Duitsers, de Finnen, de Luxemburgers en de Nederlanders. Of zij schuiven de rekening van tafel en dan knapt het eurostelsel.

De nieuwe Franse president, Hollande, gaat direct na zijn beëdiging naar Berlijn om met bondskanselier Merkel te overleggen over de eurocrisis. Groei is het nieuwe Franse toverwoord. Het klinkt goed, alleen weet niemand hoe dat moet worden bereikt zonder de moeizaam bereikte afspraken over begrotingsdiscipline te ondermijnen. Dit is de Europese paradox: landen klampen zich vast aan de euro maar een groeiend deel van de kiezers is niet bereid om de regels te accepteren die onmisbaar zijn om een monetaire unie van soevereine landen te laten werken. De bevolking wil geen bezuinigingen, met zittende politici wordt afgerekend. Al tien Europese regeringen of regeringsleiders zijn op de eurocrisis gevallen. Wanneer dit politieke proces zich doorzet, bewerkstelligt de eurozone haar eigen ondergang. Als een breiwerk dat uit elkaar valt.