Het unieke Nederlandse gevangenissysteem: waarom het voor veel landen een voorbeeld is

Bijna nergens in Europa zitten er zo weinig mensen in de gevangenis als in Nederland. The Guardian schrijft lovend over ons gevangenissysteem en onderzoekt wat het zo uniek maakt.

In Nederland is er een groeiende tendens om gevangenisstraf te vermijden tenzij noodzakelijk. Belangrijk aspect daarvan is de TBS-kliniek waar zware criminelen met psychiatrische problemen terecht komen.

"We werken aan twee doelen: nummer één, een nieuwe misdaad voorkomen en nummer twee, het psychiatrisch lijden en de sociale problemen die ermee gepaard gaan oplossen," legt forensisch psycholoog Hommo Folkerts uit in de Britse krant. "Niemand keurt de misdaden of het geweld goed, maar er zit een heel treurige wereld achter. Het kost veel tijd om die te verbeteren."

CijfersHet aantal gevangenen is in tien jaar tijd in Nederland scherp gedaald, van 42.000 in 2008 naar 31.000 in 2018. Sinds 2014 zijn er 23 gevangenissen gesloten en omgevormd tot asielzoekerscentrum, appartementencomplex of hotel. Nederland heeft met 54,4 per 100.000 inwoners het derde laagste aantal gevangenen van Europa.

Het aantal geregistreerde criminele activiteiten is in tien jaar tijd met 40 procent gedaald. Vooral jongeren belanden veel minder vaak in de gevangenis. Deels komt dat doordat ze meer tijd op hun telefoon doorbrengen en daardoor minder in de gelegenheid zijn om buiten rottigheid uit te halen.

TBSMaar meest opmerkelijke kenmerk van het Nederlandse gevangenissysteem is TBS. "TBS is een unieke institutie in de wereld," zegt Miranda Boone, criminologieprofessor aan de universiteit van Leiden. "In veel landen is er maar één keus: mensen kunnen verantwoordelijk worden gehouden voor hun daden en naar de gevangenis worden gestuurd óf ze zijn ontoerekeningsvatbaar en belanden in de psychiatrie. Wij hebben een psychiatrisch instituut dat deel is van het justitiële systeem voor mensen die niet of niet helemaal toerekeningsvatbaar zijn."

Behandelaar Miriam van Driel gelooft dat een menselijke aanpak het meest logisch is. "De manier waarop je mensen behandelt, ook in de gevangenis, maakt een groot verschil in hoe ze terugkeren naar de samenleving," zegt ze. "Als je ze behandelt als honden, zullen ze zich gedragen als honden, maar als je ze behandelt als mensen gedragen ze zich ook als mensen."

KritiekDit systeem is succesvol, maar er klinkt ook kritiek. Regelmatig weet een TBS'er tijdens een proefverlof te ontsnappen met als dieptepunt de moord op Anne Faber, gepleegd door een misdadiger die in een TBS-kliniek zat, maar veel vrijheden kreeg.

Ook is er twijfel over de aanpak van de politie: veel drugscriminelen blijven vrij rondlopen, waardoor Nederland al werd bestempeld als narcostaat. Dat neemt niet weg dat het TBS-systeem een heel menselijke manier is om met zware delinquenten om te gaan.

NoorwegenEen ander land dat vaak als voorbeeld wordt genoemd als het gaat om humane gevangenissen is Noorwegen. Gevangenen leiden daar een relatief luxe leven. Zelfs in de strengst beveiligde gevangenissen is een fitnessruimte, een tuin, computerspelletjes en een ontspanningsruimte.

“Het leven in de gevangenis moet zo dicht mogelijk staan bij het leven buiten de gevangenis”, zei criminoloog en medewerker van het Noorse ministerie van Justitie Gerhard Ploeg daarover in The New York Times. “Hoe kleiner de stap is als je uit de gevangenis komt, hoe kleiner de kans is dat de ex-gevangene hervalt.” Het beleid lijkt zijn vruchten af te werpen. De recidive bedraagt maar 20 procent. Dat cijfer is in Nederland nog altijd fors hoger.

Bron(nen): The Guardian