De Tadzikische verdachten van de
terreuraanslag op de concerthal in Moskou zijn zwaar toegetakeld
tijdens hun voorarrest, dat was duidelijk te zien op de beelden. De
vier zitten in shocktoestand in de rechtbank, bont en blauw geslagen.
Eén man zit zonder broek in een rolstoel, een ander heeft zelfs zijn
oor verloren tijdens de ondervragingen. Wat heb je aan een bekentenis
die tijdens een martelverhoor is gedaan?
Valse bekentenissen
Drie van de vier verdachten zouden
hebben bekend. Maar een verhoor onder dwang levert niet altijd een
betrouwbare bekentenis op volgens deskundigen. "In Nederland
gaan we steeds verder weg van verhoor onder dwang. We weten dat dwang
een bekentenis oplevert die vals is", zegt verhoorbegeleider en
ex-aivd'er An Gaiser tegen Editie NL.
"Het belang van Rusland lijkt niet
om de waarheid boven tafel te krijgen. Eerder om te vergelden of een
politiek statement uit te dragen. Hoe meer stress de verdachte heeft,
hoe sneller hij van de situatie af wil en wellicht een valse
bekentenis aflegt. Om er maar vanaf te zijn" , aldus Gaiser.
Guantánamo Bay
Advocaat Geert-Jan Knoops bevestigt
deze lezing. "Onder dwang geven verdachten van alles toe. Hoe
harder je iemand aanpakt, hoe eerder iemand praat. Maar de waarheid
krijg je daarmee niet per se boven tafel." Hij wijst op de
Amerikaanse wandaden in de beruchte gevangenis Guantánamo Bay. "De
CIA heeft in Guantánamo Bay en ook in de Abu Ghraib-gevangenis in
Irak een groot aantal verdachten ondervraagd met zeer harde
verhoormethoden. Daar zijn bekentenissen uit voortgekomen en die
bleken in de meeste gevallen niet te kloppen."
"De FBI heeft daarna andere
verhoormethoden gebruikt bij deze gevangenen en veel meer gewone
verhoormethoden gebruikt, in de vorm van gesprekken, en zij hebben
veel meer bruikbare en betrouwbare informatie gekregen."
'Investigative interviewing'
In Nederland mag er volgens Gaiser geen
dwang gebruikt worden tijdens een verhoor. Sterker nog, het wordt
niet eens meer een verhoor genoemd. “We noemen het nu
'investigative interviewing: onderzoekend interviewen. Het woord
verhoor zorgt namelijk ook al meteen voor een zekere
machtsverhouding." Door die verhouding meer gelijk te trekken,
zal de verdachte volgens haar eerder gaan praten.
"We gebruiken in Nederland niet
het beeld uit de tv-series van een vierkant tafeltje in een donkere
ruimte met een lamp op de verdachte", vervolgt Gaiser. "Een
vierkante tafel zorgt namelijk voor een barrière tussen de
rechercheur en de verdachte. Een rustgevende situatie met
bijvoorbeeld ronde tafel werkt beter omdat het brein van de verdachte
dan wordt beïnvloed. Het wekt de suggestie bij de verdachte dat-ie
weg kan en dat beïnvloedt de geest. Je moet als rechercheur niet
alleen maar vragen stellen en een soort kruisverhoor beginnen maar
juist proberen een gesprek te voeren."
