Prozac viert zijn 40e verjaardag. Is dat een feestje waard? (preview:nee)

Prozac, het bekendste antidepressivum ter wereld, bestaat veertig jaar. Maar of dat reden is voor een feestje, valt te betwijfelen. Want het massale gebruik van stemmingopwekkende middelen – van antidepressiva tot andere psychoactieve stoffen – zegt veel over onze samenleving en roept kritische vragen op.

In Nederland slikken ruim een miljoen mensen antidepressiva. Wereldwijd is het gebruik van deze middelen de afgelopen decennia explosief gestegen. Vooral SSRI’s zoals Prozac worden vaak voorgeschreven, soms voor jaren of zelfs decennia. Dat terwijl deze middelen oorspronkelijk bedoeld waren voor kortdurend gebruik bij ernstige depressies. Toch worden ze steeds vaker ingezet bij mildere klachten, stress of levensproblemen. Artsen schrijven ze vaak te makkelijk voor, soms uit tijdgebrek of omdat andere vormen van hulp niet snel beschikbaar zijn.

Antidepressiva zijn niet waardeloos, maar hun effect is vaak minder spectaculair dan veel mensen denken. Uit grote onderzoeken blijkt dat ongeveer een kwart tot een derde van de gebruikers flinke verbetering merkt. Maar bij een even grote groep werkt het nauwelijks of helemaal niet. Bovendien zijn er forse bijwerkingen: seksuele problemen, gewichtstoename, emotionele afvlakking en soms zelfs verergering van suïcidale gedachten. Het stoppen met antidepressiva kan bovendien leiden tot heftige ontwenningsverschijnselen, iets waarover nog altijd weinig goede informatie en begeleiding bestaat.

Langdurig gebruik van stemmingopwekkende middelen verandert de hersenen. Het natuurlijke beloningssysteem raakt verstoord, waardoor plezier uit gewone dingen – zoals sociale contacten of hobby’s – afneemt. Sommige mensen worden afhankelijk van hun medicatie om zich überhaupt nog goed te voelen. Dit kan leiden tot een vicieuze cirkel van steeds langer en meer slikken, met alle risico’s van dien: van lichamelijke klachten tot sociale isolatie en een verstoorde emotionele beleving.

Onze samenleving lijkt steeds minder tolerant voor somberheid, stress of tegenslag. De druk om altijd gelukkig, productief en positief te zijn, is groot. In plaats van ruimte te maken voor moeilijke gevoelens, kiezen we vaak voor een snelle oplossing in de vorm van een pil. Daarmee schuiven we het echte probleem – zoals werkdruk, eenzaamheid of gebrek aan zingeving – voor ons uit. De farmaceutische industrie speelt hier handig op in, met agressieve marketing en lobbywerk.

Het is tijd voor een kritischer gesprek over het gebruik van stemmingopwekkende middelen. Natuurlijk zijn antidepressiva soms levensreddend en voor sommige mensen onmisbaar. Maar het mag geen reflex zijn om bij elke dip of crisis naar medicatie te grijpen. Meer aandacht voor preventie, psychologische hulp en het versterken van sociale netwerken is hard nodig. En vooral: meer openheid over de voor- én nadelen van deze middelen, zodat patiënten samen met hun arts een weloverwogen keuze kunnen maken.