Nederland was 350 jaar de baas in Indonesië. Toch spreekt niemand daar Nederlands. Hoe kan dat?

zondag, 25 mei 2025 om 10:30

Waar Engeland de baas was is Engels nu nog steeds een belangrijke taal, bijvoorbeeld in India en veel ex-kolonies in Afrika. Voor Frans geldt hetzelfde. Maar van het Nederlands is in Indonesië na 350 jaar vrijwel geen spoor meer te bekennen. Hoe kan dat?

Was Nederland echt 350 jaar lang overal de baas?

Nederland had inderdaad een lange geschiedenis in Indonesië, maar die "heerschappij" zag er heel anders uit dan je misschien denkt. In het begin waren de Nederlanders vooral handelaren, geen koloniale heersers.

De VOC (Verenigde Oost-Indische Compagnie) richtte vanaf 1602 handelsposten op langs de kusten. Ze wilden vooral specerijen kopen en verkopen - denk aan peper, kruidnagel en kaneel. Het ging hen niet om het veroveren van land of het onderwijzen van mensen.

Pas veel later, vooral in de 19e eeuw, begon Nederland echt grote delen van Indonesië te besturen. Zelfs toen hadden ze niet overal controle. Indonesië bestaat uit meer dan 17.000 eilanden - veel te groot om overal de baas te spelen!

Hoeveel Indonesiërs leerden eigenlijk Nederlands?

Hier ligt het echte probleem. Nederland onderwees het Nederlands alleen aan een heel kleine groep mensen:

Rijke handelaren die zaken deden met Nederlandse bedrijven
Kinderen van Nederlandse kolonisten
Een paar duizend ambtenaren die voor de koloniale regering werkten
Enkele tienduizenden leerlingen op Nederlandse scholen

Van de miljoenen Indonesiërs kreeg dus maar een heel klein percentage Nederlands onderwijs. De overgrote meerderheid sprak gewoon hun eigen taal: Javaans, Sundanees, Balinese, of een van de honderden andere lokale talen.

Waarom koos Nederland niet voor massaal taalonderwijs?

Nederland had eigenlijk helemaal geen belang bij het onderwijzen van Nederlands aan iedereen, want dat leverde geen extra geld op. Ze wilden vooral:

Specerijen en andere grondstoffen goedkoop inkopen
Zo min mogelijk geld uitgeven aan onderwijs
Voorkomen dat Indonesiërs te goed opgeleid werden (dat zou gevaarlijk kunnen zijn voor de Nederlandse macht)

Massaal onderwijs kostte veel geld en tijd. Bovendien waren er veel te weinig Nederlandse leraren om miljoenen Indonesiërs les te geven.

Wat gebeurde er na de onafhankelijkheid in 1945?

Toen Indonesië onafhankelijk werd, maakten de nieuwe leiders een slimme keuze. Ze kozen niet voor Nederlands als nationale taal, maar voor Bahasa Indonesia. Deze taal werd al eeuwen gebruikt als handelstaal tussen de verschillende eilanden.

De voordelen waren duidelijk:

Alle etnische groepen konden het leren, want niemand had er een "voorsprong" in
Het was geen "koloniale" taal
Het was al bekend als taal voor handel en communicatie tussen eilanden
Het hielp bij het creëren van één Indonesische identiteit

Hoe snel verdween het Nederlands?

Verrassend snel! Binnen één generatie was het Nederlands vrijwel verdwenen:

Nederlandse scholen werden gesloten of omgevormd
Ambtenaren moesten overstappen op Bahasa Indonesia
Jonge Indonesiërs leerden geen Nederlands meer
Ouderen die het wel spraken, gaven het niet door aan hun kinderen

Periode	Gebruik van Nederlands
1945-1950	Nog gebruikt door ambtenaren en elite
1950-1960	Alleen nog door oudere generatie
1960-1980	Bijna volledig verdwenen
1980-heden	Alleen nog enkele woorden in dagelijks gebruik

Zijn er nog sporen van het Nederlands over?

Ja, maar heel weinig. Je vindt nog enkele Nederlandse woorden in het Indonesisch:

"Kantor" (van "kantoor")
"Kulkas" (van "koelkast")
"Setrika" (van "strijkijzer")
"Handuk" (van "handdoek")

Maar dit zijn maar enkele tientallen woorden van de duizenden die de Nederlandse taal rijk is.

De les? Taal opleggen lukt alleen als je er echt werk van maakt, en als mensen er voordeel van hebben. Nederland deed geen van beide echt goed in Indonesië!