Nederlands Kankeronderzoek maakt doorbraak in studie naar gedrag darmbacteriën en immuuntherapie

Immuuntherapie levert geweldige resultaten op bij sommige kankerpatiënten, maar bij anderen slaat de behandeling nauwelijks aan. Artsen weten nog steeds niet precies hoe dit komt. Steeds vaker wijzen onderzoekers naar de miljarden bacteriën in onze darmen. Een nieuwe studie van het Nederlands Kanker Instituut is diep in dit thema gedoken; en dat biedt kansen voor betere behandelingen.

Tot nu toe keken wetenschappers vooral welke soorten bacteriën mensen in hun darmen hebben. Dat leverde echter weinig duidelijkheid op, omdat iedereen een unieke samenstelling heeft. De groep van onderzoeksleider Emile Voest koos daarom een andere aanpak: ze analyseerden de stoffen die de bacteriën gezamenlijk produceren.

“Ons onderzoek helpt om te begrijpen wat darmbacteriën doen, hoe ze ons afweersysteem beïnvloeden en hoe we die kennis kunnen gebruiken om immuuntherapie nog beter te maken,” legt onderzoeker Iris Mimpen uit op de site van het Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis.

Het team bestudeerde ontlasting van bijna 800 patiënten en keek hoe bacteriële signaalstoffen invloed hebben op immuuncellen. Dat leverde verrassende resultaten op. “Door ons te richten op wat bacteriën daadwerkelijk kunnen doen, hebben we interessante dingen ontdekt,” zegt Mimpen.

“We hebben een aantal signaalstoffen van bacteriën ontdekt die de nuttige afweercellen kunnen aansporen, zoals HMBPP. Patiënten met in hun darmen veel bacteriën die dit stofje kunnen maken reageerden goed op immuuntherapie. Andersom hebben we ook remmende stoffen kunnen ontdekken, die veel voorkomen bij patiënten die slechter reageren op therapie.”

Belangrijk daarbij is dat deze stoffen bij alle onderzochte patiënten terug te vinden zijn, onafhankelijk van hun specifieke bacteriesoorten. “De specifieke bacteriesoorten verschillen per persoon zo erg, dat een link tussen een soort en het effect van therapie toeval kan zijn”, aldus Mimpen. “maar deze signaalstoffen komen wél bij iedereen voor. Een verschil in dit ‘gedrag’, deze gezamenlijke daadkracht, lijkt daardoor betrouwbaarder voor het voorspellen of therapie zal aanslaan. We willen nu gaan verkennen of patiënten beter reageren op immuuntherapie als we hen bepaalde signaalstoffen of bacteriën geven.”

Het onderzoek kende ook een emotionele kant. Mede-onderzoeker Tom Battaglia maakte de publicatie niet meer mee: hij overleed dit jaar aan kanker. “Het voelt heel raar om dit onderzoek nu te delen met de buitenwereld. Zonder hem was dit nooit gelukt”, vertelt Mimpen. “Door zijn overlijden voel ik wel weer extra goed waarvoor ik dit werk doe.”

De onderzoekers willen nu nagaan of het toedienen van specifieke stoffen of bacteriën de respons op immuuntherapie kan verbeteren. Daarmee komt een toekomst dichterbij waarin het microbioom – de miljarden micro-organismen in ons lichaam – een belangrijke bondgenoot wordt in de strijd tegen kanker.

In Nederland is immuuntherapie inmiddels beschikbaar voor circa twintig verschillende kankersoorten, waaronder long-, nier-, huid- en hoofd-halskanker. De uitgaven aan immuno- en doelgerichte therapieën zijn tussen 2017 en 2022 verdubbeld, van ongeveer € 651 miljoen naar € 1,3 miljard.

Voor patiënten met melanoom is TIL-therapie sinds 15 januari 2023 opgenomen in het basispakket, gezien de bewezen effectiviteit. Bij uitgezaaide huidkanker (melanoom) liet de NADINA-studie zien dat 59 % van de patiënten die immuuntherapie vóór de operatie kregen, zó goed reageerde dat er geen aanvullende behandeling meer nodig was.

Bronnen: Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis; Cancer Discovery – Microbial metabolic pathways guide response to immune checkpoint blockade therapy