Waarom de hersenen van jongens en mannen naar vuurwerk verlangen (ook al mag dat niet)

Mannen wiwllen knallen. Liefst in groepen. Het is geen toeval dat 79% van alle vuurwerkslachtoffers in Nederland mannelijk is. Het is ook geen cultureel verschijnsel dat makkelijk weg te trainen valt. De aantrekkingskracht die jongens en mannen voelen tot vuurwerk – en vooral tot het samen lawaai maken – zit dieper dan we denken. Veel dieper. Het zit in onze biologie.​

Controle over vuur was hét keerpunt in menselijke evolutie. Vuur bood warmte, bescherming tegen roofdieren, en maakte voedsel verteerbaar, wat bijdroeg aan de ontwikkeling van onze grote hersenen. Antropologen stellen dat kinderen universeel gefascineerd zijn door vuur – vergelijkbaar met hun fascinatie voor roofdieren – omdat beide dodelijk kunnen zijn. Evolutie "vereist" interesse om kritische informatie te verzamelen over wat gevaarlijk is.l

Deze ingebakken fascinatie verdwijnt niet bij volwassenen. Voor mannen, vooral sensatiezoekers, blijft die trek naar vuur en explosies bestaan. Vuurwerk is gedomesticeerd vuur: gevaarlijk genoeg om spannend te zijn, gecontroleerd genoeg om het risico te nemen.​

Evolutionair psychologen wijzen op een cruciaal verschil: mannen vertoonden historisch meer risicogedrag omdat dit voordelen bood in competitie om bronnen en partners. Wie het grootste gevaar durfde trotseren, wie het luidste lawaai kon maken, wie controle had over krachtige elementen – die had status. En die jongens en mannen met hun cobra's voelen (ten onrechte0 dat dat nog zo is.​

Dat mechanisme is nooit verdwenen. Studies tonen aan dat mannen gemiddeld significant hoger scoren op sensation seeking (sensatiezoeken): de neiging om intense, nieuwe en risicovolle ervaringen op te zoeken. Een meta-analyse bevestigde dit patroon over tientallen studies.​

Biologisch hebben sensatiezoekers een afwijkend dopaminesysteem. Bij confrontatie met intense stimuli produceren ze meer dopamine en juist minder cortisol (stresshormoon). Waar anderen angst voelen bij het afsteken van zwaar vuurwerk, voelt de sensatiezoeker puur plezier. En wie de grootste knaller durft afsteken? Die wint aan status in de groep.​

Maar hier wordt het écht interessant. Vuurwerk is geen solo-activiteit. Het is een collectief ritueel, en dat maakt het neurologisch nog krachtiger.

Wanneer mannen samen een spannende situatie ervaren, geven hun hersenen oxytocine af – het bindingshormoon dat vertrouwen en sociale banden versterkt. Onderzoek naar rituelen toont aan dat activiteiten met risico en synchronisatie de mannelijke bonding specifiek versterken.

Studies naar gedeelde intense ervaringen tonen dat mensen letterlijk emotioneel synchroniseren – hun hersengolven, hartslag en ademhaling gaan op elkaar lijken. Dit creëert een gevoel van collectieve verbondenheid. Samen vuurwerk afsteken is geen entertainment – het is een modern stamritueel.​

Vader en zoon op straat. Vrienden in de buurt. Buurmannen die elkaar aankijken bij een harde knal: "Heb je die gehoord?" Het versterkt banden op een primitief niveau. Dit verklaart waarom vaders die eigenlijk tégen vuurwerk zijn, toch met hun zonen naar buiten gaan. Het gaat niet om het vuurwerk – het gaat om het samen lawaai maken.

Vuurwerk combineert evolutionaire triggers die miljoen jaren oud zijn:

Vuurwerk combineert evolutionaire triggers die miljoen jaren oud zijn:

Voor het mannelijk brein is dit een perfecte storm. Geen wonder dat verboden massaal genegeerd worden – je vraagt mannen om tegen hun biologie in te gaan. Om een ritueel op te geven dat dieper gaat dan ratio, dieper dan regels, dieper dan boetes.

Je vraagt ze om te stoppen met iets dat hun hersenen registreren als: "Dit maakt jou een betere bondgenoot, een sterkere groepsgenoot, een waardiger man."

En dat is een vraag die geen enkel verbod kan beantwoorden met alleen maar handhaving.