De generatie die zichzelf wakker swipet

Jongeren zijn inmiddels kampioen slaaptekort in een levensfase waarin hun brein dat zich het minst kan veroorloven. In 2024 gaf 22 procent van de 12‑ tot 18‑jarigen aan in de afgelopen twee weken slaapproblemen te hebben gehad, bijna een verdubbeling ten opzichte van 2017, aldus het Nederlands Jeugdinstituut. Dat is niet zomaar “een beetje moe”, maar een structurele verschuiving in hoe een generatie leeft, leert en zich vormt.​

Het is ook de generatie die met de smartphone opgroeit. Onderzoek in opdracht van het RIVM laat zien dat jongeren die ’s avonds langdurig schermen met blauw licht gemiddeld zo’n veertig minuten minder slapen dan jongeren die dat niet doen. Het gaat niet alleen om later in slaap vallen; wie een scherm gebruikt in het uur voor bed, heeft meer slaapklachten, wordt ’s nachts vaker wakker en voelt overdag de gevolgen. De verleiding ligt letterlijk op armlengte, precies op het moment dat het brein zou moeten afschakelen.​ (RIVM: Nederlandse jongeren slapen slechter door schermgebruik in avond)

Juist dat brein is nog volop in verbouwing. De Hersenstichting benadrukt dat slaap voor tieners extra belangrijk is, omdat hun hersenen nog in ontwikkeling zijn en slaap nodig hebben om indrukken te verwerken, emoties te reguleren en herinneringen vast te leggen. Slaaptekort hangt bij jongeren samen met concentratieproblemen, slechtere schoolprestaties en meer risicogedrag. Of anders gezegd: wie structureel te weinig slaapt, knaagt niet alleen aan zijn energie, maar ook aan schoolkansen en emotionele stabiliteit, precies in de jaren dat identiteit en toekomst vorm krijgen.​

Slaapwetenschappers waarschuwen al langer dat hier een generatieconflict schuilt. “We denken altijd dat jongeren lui zijn, maar er gebeurt heel veel in hun hersenen,” zegt een onderzoeker van de Vrije Universiteit. “Hun slaap‑waakritme verschuift en als ze ’s ochtends vroeg op moeten, gaan ze automatisch richting een slaaptekort.” Tegelijkertijd duwt de combinatie van laat melatonine, vroege schooltijden en eindeloos scrollen jongeren een vicieuze cirkel in: moe zijn, troost zoeken op sociale media, nóg later slapen en de volgende dag met een nog korter lontje weer opnieuw beginnen. De vraag is niet meer óf we een slaapprobleem hebben bij jongeren, maar hoeveel schade we accepteren vóórdat schoolroosters, schermnormen en oudergedrag mee gaan bewegen.​