De kerstparadox: waarom we massaal doen alsof het gezellig is

De helft van de mensen die dit artikel leest, zijn opgelucht als de feestdagen voorbij zijn en dan ook nog die vreselijke nieuwjaarsrecepties. Dat is wel raar. We zeggen de hele dag de komende dagen "n prettige feestdagen". Maar de helft van ons vindt ze helemaal niet prettig.

Kerst zou het seizoen van licht, liefde en verbinding zijn, maar voor veel Nederlanders voelt december vooral als een sociale verplichting in glitterverpakking. Uit onderzoek van kaartenaanbieder Greetz blijkt dat 55 procent zich sociaal onder druk gezet voelt om ‘gezellig’ te doen, terwijl de behoefte aan rust juist groeit. Sociaal psycholoog Tila Pronk spreekt daarom over “de kerstparadox”: het tegelijkertijd verlangen naar stilte én samenzijn. Toegeven: het onderzoek wekt niet de indruk erg wetenschappelijk te zijn, maar hoe hoog het percentage ook is, veel mensen vinden feestdagen verschrikkelijk. En dan vooral: dagenlang familie.

Die spanning speelt zich niet alleen af aan de eettafel, maar vooral in de aanloop ernaartoe. Opvallend genoeg is niet het kerstdiner de grootste stressbron, maar de familie-appgroep: voor 31 procent is het voortdurende overleg over wie waar eet, wat er op tafel komt en wie welke oma ophaalt de belangrijkste aanjager van kerststress. De decembermaand wordt zo een project, met draaiboeken, Excel-lijstjes en onuitgesproken verwachtingen.​

Tegelijkertijd snakt een meerderheid naar het omgekeerde: minder perfectie, meer eenvoud. In hetzelfde onderzoek zegt ruim de helft bewust kerststress te willen vermijden door minder zelf te koken, minder te organiseren en vaker voor ontspanning te kiezen. De boodschap is duidelijk: de mythe van de perfecte kerstavond staat haaks op hoe mensen die dagen willen beleven.

De bron van veel stress is de oudste generatie. "Moeder vindt het zo fijn als we allemaal bij elkaar zijn". De vraag is of moeder dat echt vindt, de volgende vraag is of moeder dat ook vond toen ze kind was, en de laatste vraag is of moeder alles mag bepalen, maar de meeste van ons gaan braaf met het hele gezin eten.

Wie goed kijkt, ziet dat de sociale norm om “gezellig te doen” steeds meer schuurt met hoe we ons echt voelen. Zeker in een land waar bijna 1 op de 10 volwassenen zich sterk eenzaam voelt, weegt de dwingende kerstsfeer extra zwaar. Het resultaat: een maand waarin we massaal glimlachen voor de foto, maar intussen uitgeput raken van alle verwachtingen.​

Misschien is het echte taboe rond kerst niet eenzaamheid, ruzie of familiedrama, maar simpelweg eerlijk zeggen: “Vandaag is het even níet gezellig, en dat is ook oké.” De vraag is niet hoe we kerst nóg leuker maken, maar hoe we de sociale druk durven af te bouwen.