Roken, ongezonde voeding, overgewicht, alcoholgebruik en onbeschermde seks: in bij de helft van de gevallen is kanker je eigen schuld

Nieuwe cijfers laten zien: Vier op de tien overlijdens door kanker zijn te verwijten aan vermijdbare risicofactoren, zo blijkt uit een grootschalige internationale studie gepubliceerd in The Lancet.

Hoewel het aantal nieuwe kankerdiagnoses wereldwijd de komende decennia scherp zal stijgen, vooral door vergrijzing en bevolkingsgroei, bieden de gegevens ook hoop. Want miljoenen sterfgevallen kunnen worden voorkomen als mensen en samenlevingen actief bekende risicofactoren aanpakken.

Kanker blijft wereldwijd een van de grootste bedreigingen voor de volksgezondheid. In 2023 werden wereldwijd 18,5 miljoen nieuwe kankerdiagnoses gesteld en overleden 10,4 miljoen mensen aan de ziekte. Volgens prognoses zal het aantal nieuwe gevallen in 2050 oplopen tot 30,5 miljoen, terwijl het aantal overlijdens stijgt naar 18,6 miljoen.

Toch geven onderzoekers aan dat bijna 42 procent van de sterfgevallen in 2023 toe te schrijven is aan factoren waar we wél invloed op hebben. Daarbij gaat het vooral om roken, ongezonde voeding, overgewicht, alcoholgebruik en onbeschermde seks. Vooral tabaksgebruik springt eruit: in veel landen is dit de belangrijkste vermijdbare oorzaak van kankersterfte. Terwijl in armere regio’s seksueel overdraagbare infecties via HPV een grotere rol spelen, wat aangeeft dat de aanpak regionaal maatwerk vereist.

De studie wijst niet alleen op individuele verantwoordelijkheid, maar ook op het grote belang van effectieve volksgezondheidscampagnes, vaccinatieprogramma’s, goede informatie en toegankelijke zorg. In landen met lage inkomens stijgt het aantal kankergevallen juist, omdat preventie en behandeling vaak tekortschieten. Wereldwijd zijn de overlevingskansen de afgelopen decennia toegenomen, vooral door betere screening en behandeling, maar er zijn enorme verschillen tussen landen en bevolkingsgroepen. Ook de impact van vaccinatie tegen bijvoorbeeld HPV is groot gebleken voor het terugdringen van baarmoederhalskanker.

Toch blijven de omvang en de diversiteit van kankerrisico’s een mondiale uitdaging, zo benadrukken de auteurs en onafhankelijke commentatoren. Het effect van preventie krijgt te weinig prioriteit op de internationale gezondheidsagenda, ondanks overduidelijk bewijs dat inzet loont: betere leefstijlkeuzes en volksgezondheidsmaatregelen zouden miljoenen levens per jaar kunnen redden. Opmerkelijk is dat de relatieve sterftekans, gecorrigeerd voor leeftijd, weliswaar daalt – vooral in rijke landen – maar dat absolute aantallen juist flink stijgen door de vergrijzing.

Wie zelf zijn risico wil verlagen, doet er goed aan te stoppen met roken en te kiezen voor een gezonde voeding, voldoende beweging, matig alcoholgebruik en tijdige vaccinaties. Maar minstens zo belangrijk is een overheid die investeert in preventie en gelijke toegang tot effectieve zorg garandeert. De strijd tegen kanker vraagt om een gezamenlijke inspanning, nu en in de toekomst.