De stille epidemie in je hoofd: hoe eenzaamheid je hersenen aantast

Echte eenzaamheid (dus niet de afweigheid van andere mensen, maar het diepe gevoel dat je alleen bent) is geen vaag gevoel aan de rand van je leven, maar een conditie die diep ingrijpt in je brein en daarmee in je gezondheid. Neurowetenschappers zien dat langdurige sociale isolatie meetbare veranderingen veroorzaakt in hersengebieden voor emoties, geheugen en denken.

Uit grote hersenscans blijkt dat chronische eenzaamheid samenhangt met veranderingen in de hippocampus, het gebied dat belangrijk is voor geheugen en leren. Ook netwerken die actief zijn als je piekert of over jezelf nadenkt, zoals het zogeheten default mode network, lijken anders te werken bij mensen die zich structureel alleen voelen.

Een uitgebreide review in een toonaangevend psychiatrisch tijdschrift concludeert dat eenzaamheid samenhangt met structurele en functionele veranderingen in onder meer de prefrontale cortex, amygdala en hippocampus. Die gebieden sturen onder andere je emotieregulatie, stressreactie en sociale waarneming aan.

Bij mensen die zich langdurig eenzaam voelen, worden verhoogde niveaus van stresshormonen gevonden, wat de werking van de hersenen verstoort en slaap en concentratie aantast. Dat houdt het brein in een soort permanente waakstand, alsof er voortdurend gevaar dreigt, ook als er objectief niets mis is.

De Amerikaanse hartstichting vat het scherp samen: er is “sterk bewijs” dat sociale isolatie en eenzaamheid samenhangen met slechtere hart- én hersengezondheid. In sommige analyses lijkt gebrek aan sociale verbondenheid zelfs een sterfterisico te geven dat vergelijkbaar is met het roken van tientallen sigaretten per dag.

De gevolgen blijven niet beperkt tot een sombere bui. Een groot meta-onderzoek liet zien dat sociale isolatie het risico op vroegtijdig overlijden met ruim een kwart verhoogt, terwijl langdurige eenzaamheid het sterfterisico met ongeveer 14 procent doet stijgen. Ook het risico op dementie, beroerte en hartziekten ligt duidelijk hoger bij mensen die weinig sociaal contact hebben.

Dat maakt eenzaamheid tot een stille epidemie. De Wereldgezondheidsorganisatie waarschuwt dat sociale verbondenheid een sleutelrol speelt in het verlagen van het risico op beroerte, hartziekten, diabetes, cognitieve achteruitgang en vroegtijdige dood. Wie eenzaamheid wegzet als “aanstellen”, mist dus vooral wat er in het brein gebeurt – en wat dat uiteindelijk met het lichaam doet.