Geen alcohol en nicotine, dat is duidelijk, maar hoe zit het met sport, seks, koffie, reizen en nagellak? En waarom wordt stress tegenwoordig ook als een risicofactor beschouwd? Gynaecoloog Jan Pauluschke-Fröhlich legt aan de Suddeutsche uit wat aanstaande moeders wel en niet moeten doen – en de vraag waarom een zwangere vrouw hem ooit een lijst met 100 kaassoorten voorlegde.

Als er geen bijzondere risico's zijn, mogen zwangere vrouwen gerust sporten, zegt gynaecoloog Jan Pauluschke-Fröhlich. Hij raadt weliswaar enkele gevaarlijkere sporten af, maar “zwemmen is geweldig, dat kan tot vlak voor de bevalling”.

Dat een zwangerschap geen ziekte is. Dat moeten we ons goed realiseren voordat we dieper op afzonderlijke onderwerpen ingaan. Het is niet nodig en ook niet juist om aanstaande moeders in watten te pakken en zwangerschap als een medisch proces te beschouwen. Toch moeten ze hun levensomstandigheden aanpassen aan hun toestand en aan de ongeboren baby.

Er zijn namelijk bepaalde gedragingen die schadelijk kunnen zijn voor de baby., en dan denken de meeste mensen natuurlijk meteen aan alcohol, drugs en genotsmiddelen. Maar dat is lang niet alles. Zelfs de psychische toestand van de moeder kan van invloed zijn op de ontwikkeling van het ongeboren kind

Nicotine is een zenuwgif, ook voor het kind. Aan het begin van de zwangerschap, wanneer de eerste cellen zich delen, spreken we van een alles-of-niets-regel. Dat betekent dat een schadelijke factor ofwel vroeg een miskraam veroorzaakt, ofwel de zwangerschap ongemoeid laat. Tussen de achtste en de veertiende week is het risico op misvormingen het grootst, omdat dan de organen zich ontwikkelen. Roken is op geen enkel moment van de zwangerschap goed, noch voor de moeder, noch voor het kind. In vergelijking met niet-rokers komen bij kinderen van rokende moeders vaker misvormingen van de nieren, het hart, de darmafvoer, de buikwand of een hazenlip en gespleten gehemelte voor. Ook kunnen er ontbrekende, samengevoegde of overtollige vingers voorkomen. Ik adviseer vrouwen die zwanger willen worden daarom om te stoppen met roken zodra ze stoppen met anticonceptie.

Bij alcohol bestaat er geen minimale dosis die niet schadelijk is. Alcohol is een oplosmiddel. Het lost weliswaar geen problemen op, maar passeert wel gemakkelijk de bloed-hersenbarrière, wordt doorgegeven aan het ongeboren kind en vernietigt diens hersencellen. Langdurig alcoholgebruik door de moeder leidt bij het kind tot het foetaal alcoholsyndroom. Dit kan zich uiten in zichtbare kenmerken zoals een smalle bovenlip, een vlak filtrum (de groef tussen neus en bovenlip), smalle ooglidspleetjes en kleine, dicht bij elkaar staande ogen. Ook ernstige gedragsstoornissen zoals leermoeilijkheden of ADHD kunnen het gevolg zijn. Moeders die tijdens de zwangerschap drinken of andere drugs gebruiken, geven hun kind een zware last mee voor de toekomst.

In de Duitse wet op de moederschapsbescherming staat dat zwangere vrouwen niet mogen werken op een werkplek waar bepaalde geluidsnormen worden overschreden. Lawaai veroorzaakt stress, en die krijgen ongeboren kinderen ook mee.

Ook fysieke stressreacties zoals hoge bloeddruk en stresshormonen van de moeder, adrenaline en cortisol, worden door het kind opgepikt. Als een zwangere vrouw opgewonden is, stijgt ook de hartslag van de baby. Vroeger zouden we hebben gezegd: moeder en kind moeten daar maar doorheen. Tegenwoordig zijn we gevoeliger en adviseren we zwangere vrouwen om stress te vermijden. Maar er is nog niet voldoende goede wetenschappelijke data over beschikbaar.

Zwangere vrouwen moeten afzien van zeevruchten, rauwmelkse kaas of gerechten met rauwe eieren.

Zwangere vrouwen hebben ongeveer tien procent meer energie nodig. Wat toeneemt, is de behoefte aan vitamines, mineralen en sporenelementen. Aanstaande moeders moeten regelmatig eten, dat is cruciaal. Ze moeten ook letten op de kwaliteit van het voedsel: ik adviseer volkorenproducten, veel groenten en fruit, bij voorkeur biologisch en vers van de weekmarkt. Wit, mager vlees is beter dan rood vlees. Daarnaast raad ik magere zuivelproducten aan en één à twee keer per week goed doorbakken zeevis. Diëten om af te vallen zijn tijdens de zwangerschap taboe.

Foliumzuur en jodium zijn natuurlijk belangrijk, omdat de behoefte daaraan in bepaalde fasen wel tien keer zo groot is. Maar als vrouwen mij vragen naar deze zwangerschapsvitamines, die momenteel erg populair zijn, zeg ik altijd: ga gewoon naar de weekmarkt en maak gebruik van het potentieel van de producten die daar worden aangeboden. In plaats van visoliecapsules kun je bijvoorbeeld beter een stukje zalm eten.

Omdat de placenta bij elke zwangerschap ervoor zorgt dat de bloedsuikerspiegel stijgt, raken sommige vrouwen in een metabolische toestand die lijkt op diabetes type 2. Het lichaamsgewicht heeft daar echter nauwelijks invloed op, ook vrouwen met een normale body mass index kunnen zogenaamde zwangerschapsdiabetes ontwikkelen. We weten nu dat deze vrouwen een hoger risico lopen om later diabetes type 2 te ontwikkelen, net als hun kinderen.

De Wereldgezondheidsorganisatie noemt als grenswaarde 300 milligram cafeïne per dag, wat afhankelijk van de bereiding overeenkomt met ongeveer drie kopjes koffie. Persoonlijk vind ik dat nogal veel. Cafeïne veroorzaakt geen vroeggeboorten, maar we zien bij kinderen van koffiedrinkende vrouwen al vanaf 100 milligram cafeïne per dag een lager geboortegewicht – echter zonder verband met ziekten of complicaties. Een niet al te sterke kop koffie in de ochtend vind ik echter prima, als de vrouwen ook vóór de zwangerschap al regelmatig koffie dronken.

Sporten waarbij er geen groot risico op ongelukken bestaat, zoals wandelen, joggen, fietsen of tennis. Langlaufen alleen als je dat al kunt. Bij sporten met een hoog risico op vallen moeten zwangere vrouwen terughoudend zijn. Ik sta bijvoorbeeld nogal kritisch tegenover alpineskiën, ook vanwege de hoogte in de bergen. Als de lucht ijler is en de vrouw dat niet gewend is, krijgt ook het kind minder zuurstof. Niet aan te raden zijn marathonlopen, contactsporten zoals taekwondo, surfen, waterskiën, ambitieus paardrijden, duiken met een fles op meer dan tien meter diepte, gewichtheffen of parachutespringen. Zwemmen daarentegen is geweldig, dat kan tot vlak voor de bevalling.