Veel mensen zijn het eens met de extreemrechtse terroristen

Han Janmaat vond dat blanke Nederlanders voorrang diende te hebben boven mensen van buiten. Het leverde hem in de jaren tachtig één zetel op en brede afkering.

Die tijden zijn voorbij. In de Tweede Kamer regeerde het afgelopen jaar een kabinet (min of meer) dat discriminatie tussen 'echte' Nederlanders en 'nieuwkomers' tot uitgangspunt had.

Dat was niet raar: heel erg veel Nederlanders willen dat nieuwkomers worden geweerd en nog liever dat wie er al is weer vertrekt.

In Nederland groeit een ongemakkelijke waarheid schrijft NRC naar de oppervlakte: een aanzienlijk deel van de bevolking deelt de sentimenten die extremistisch geweld legitimeren. Nieuwe cijfers uit een HCSS-peiling, geanalyseerd door NRC, laten zien dat ruim vier op de tien Nederlanders vinden dat de belangen van hier geboren Nederlanders zwaarder moeten wegen dan die van anderen. Onder kiezers van PVV, FVD, JA21 en BBB is die steun zelfs rond de zeventig procent.

Dat extreemrechts leidt in de polls in Frankrijk, Engeland en Duitsland is een teken aan de wand.

Daarnaast is verlangen naar een Sterke Man (M/V): bijna de helft van de Nederlanders in crisistijd liever een daadkrachtige leider te willen dan een regering die compromissen sluit. Dat is een cocktail die, zo waarschuwen onderzoekers, een voedingsbodem kan zijn voor extreemrechts geweld

Wat deze trend zo zorgelijk maakt, is dat zij dwars door demografische scheidslijnen heen loopt. Opleiding, leeftijd of migratieachtergrond doen er minder toe; de breuklijn loopt vooral langs wereldbeelden: conservatief versus progressief, nationaal versus kosmopolitisch. Conservatieve respondenten plaatsen migratie als grootste bedreiging voor Nederland; progressieven noemen klimaatverandering. Daarbij gelooft ruim een derde dat er „achter de schermen” een elite de politiek stuurt—een complotframe dat autocratische reflexen voedt en instituties ondermijnt.

HCSS duidt dit als “autocratisch sentiment”: de voorkeur voor ongehinderde doorzettingsmacht boven de checks and balances van de rechtsstaat. Het recente HCSS-rapport bevestigt het beeld: bijna de helft van de Nederlanders ziet in crisistijden meer in een sterke leider dan in compromisdemocratie. Frustratie over trage besluitvorming, onzekerheid over migratie, oorlog en economie en wantrouwen in instituties versterken die aantrekkingskracht van hard doorpakken. Dat is ook zichtbaar in omringende landen. Sinds 2024 zagen we in het VK hoe racistische rellen oplaaiden na de moord in Southport, mede aangejaagd via sociale media—een scenario waarvoor Nederlandse onderzoekers eerder waarschuwden dat het ook hier kan overslaan als dezelfde ingrediënten aanwezig zijn.

Ondertussen laten politieke peilingen zien dat het midden tijdelijk herstelt onder invloed van geopolitieke crisis (russen zijn voor velen nog enger dan moslims) , maar dat verandert weinig aan de onderstroom: wantrouwen in instituties en de hunkering naar homogeniteit blijven breed aanwezig. Ipsos I&O noteerde in 2025 schommelingen ten gunste van traditionele partijen, maar het normatieve landschap—steun voor een sterke leider en “eigen volk eerst”—blijft een factor van betekenis in de kiezersmarkt.

Waarom is dit gevaarlijk? Omdat het normaliseert dat rechten en bescherming conditioneel worden op herkomst en dat minderheden als probleemdragers worden neergezet. Het maakt buitensluiten beleidsopties “bespreekbaar”, verslapt de drempel naar vigilantisme en geweld en zet druk op fundamenten als onafhankelijke rechtspraak en minderhedenbescherming. NRC citeert HCSS-onderzoekers die waarschuwen: de combinatie van zwijgende normalisering, haatcampagnes online en radicalen die menen dat de tijdgeest aan hun kant staat, creëert precies de voedingsbodem waarin incidenten doorschieten naar geweld. De NCTV schetste eind 2024 bovendien dat er, naast onverminderd hoge jihadistische dreiging, reële kansen bestaan op rechts-terroristische daden door individuen uit dat milieu—een dreigingsbeeld dat niet los te zien is van de maatschappelijk genormaliseerde retoriek.

We kunnen hopen dat als Wilders, Yesilgoz een Van der Plas macht verliezen het probleem is opgelost. Dat is niet zo

De harde conclusie is onprettig maar nodig: als bijna de helft van de bevolking in crisistijd bereid is de rechtsstatelijke dijken te verlagen, dan is de afstand tussen mainstream sentiment en extremistisch handelen kleiner dan we willen toegeven. Juist daarom is het cruciaal om beleid, onderwijs en politieke retoriek te richten op weerbaarheid: niet tegen “de ander”, maar tegen de verleiding om de rechtsstaat zelf af te breken in naam van daadkracht.