5 mythes over dopamine ontkracht: het is niet hetzelfde als plezier en detoxen helpt ook al niet

Dopamine is hot, in zoverre een neurotransmitter dat kan zijn. Social media staan vol met berichten over hoe belangrijk het stofje is of hoe je er zelfs van zou moeten detoxen. Maar wat is waar?

“Dopamine is een molecuul dat bepaalt wanneer leren en hersenverandering mogelijk zijn”, legt neurowetenschapper Talia Lerner uit aan Psychology Today. Wanneer dopamine vrijkomt, fungeert het als een alarm: er gebeurt iets opvallends of onverwachts dat misschien belangrijk is om van te leren.

Dat alarm kan ervoor zorgen dat synapsen - de verbindingen tussen hersencellen - veranderen. Als die synapsen op dat moment actief zijn, kunnen ze hun signaal versterken of verzwakken om zo nieuwe informatie vast te leggen.

Dopamine is cruciaal voor talloze processen in de hersenen en de rest van ons lichaam. Een van de belangrijkste functies is het aansturen van andere hersennetwerken. “Ik zie dopamine als een verkeerslicht, dat het verkeer regelt en zorgt dat alles gecoördineerd verloopt”, legt Lerner uit, die graag 5 mythes over het hormoon de wereld uit helpt.

Mythe 1: Dopamine is hetzelfde als plezier
Niet waar. Dopamine komt vaak vrij bij iets plezierigs, maar dat is niet z’n hoofdtaak. De belangrijkste functie van dopamine is leren van gedrag. Het helpt ons verbanden leggen tussen acties en gevolgen. Plezier is daarbij niet per se nodig.

Mythe 2: Meer dopamine = meer geluk
Nee. Lage dopamineniveaus komen weliswaar voor bij depressie, maar dat betekent niet dat méér dopamine je gelukkig maakt. Dopamine zorgt vooral voor motivatie: het zet je aan om iets na te jagen wat een beloning oplevert. Maar motivatie is iets anders dan het echte geluksgevoel. Dopamine drijft je om een doel te bereiken, het maakt je niet blij omdat je het doel hebt bereikt.

Mythe 3: Scrollen geeft dopamine, dus is het belonend
Niet helemaal. Dopamine werkt anders in verschillende delen van het brein. Bij scrollen speelt dopamine vooral een rol in het herkennen van onverwachte beloningen: iets wat je niet zag aankomen maar wél leuk is. Sociale media werken daardoor als een gokautomaat. Door de onzekerheid ("Wat komt er straks?") wordt je dopamine aangewakkerd. Omdat dopamine gedrag versterkt, wil je blijven scrollen. Je denkt: "De vorige keer vond ik iets leuks, dus nog één keer..." Dopamine gaat hier vooral over verrassing en motivatie, niet puur over plezier. Andere stoffen zoals serotonine zorgen daar ook voor.

Mythe 4: Een dopamine-detox helpt
Niet helemaal. Een "dopamine-detox" is het idee dat je je brein kunt resetten door even geen plezierige dingen te doen, zoals snacks eten, games spelen of scrollen op social media. Het idee is dat je dan minder afhankelijk wordt van snelle beloningen en dingen weer meer gaat waarderen.

Dat kán nuttig zijn. Als je elke dag ijs eet, voelt het na een tijdje minder speciaal. Doe je het zelden, dan geniet je er veel meer van. Maar dopamine de schuld geven is wetenschappelijk gezien misleidend. Het draait eerder om gewenning en beloning, niet om dopamine zelf. Bovendien: je kúnt niet ‘detoxen’ van dopamine. Het is een stof die je nodig hebt. Een betere term zou zijn: plezierpauze.

Mythe 5: Je kunt het dopaminesysteem hacken.
Klopt. Door te snappen hoe dopamine gedrag aanstuurt, kun je gewoontes beïnvloeden, zowel goede als slechte. Gokautomaten zijn daar een goed voorbeeld van: door onvoorspelbare beloningen blijven mensen spelen.

Dat kun je ook gebruiken voor gezonde gewoontes. Houd het verrassend en leuk. Wandel je elke dag? Let dan op kleine dingen: de geur van regen, een andere route, een onverwacht gesprek. Zoals de filosoof Heraclitus al zei: “Je stapt nooit twee keer in dezelfde rivier.” Het draait om hóé je een ervaring beleeft en dopamine helpt daarbij.

Bron: Psychology Today