Drinken als water: was bier echt het volksdrankje van de Middeleeuwen?

Het verhaal is hardnekkig dat stedelingen in de middeleeuwen in de Lage Landen bier dronken met een laag-alcoholpercentage omdat het water niet te vertrouwen was en de alcohol ziekteopwekkers vernietigde.  

Veel (populair-)wetenschappelijke publicaties en bekende werken, zoals van National Geographic, nuanceren het eenzijdige beeld dat men bier dronk bij gebrek aan beter. Ook wetenschappelijk onderzoek zoals van de Cambridge University doet dat

Drinkwater was in grote delen van de Middeleeuwen vaak schoner dan we denken. In landelijke gebieden haalde men water uit relatief pure bronnen of goed onderhouden putten.

Pas tegen het einde van de Middeleeuwen, toen steden groeiden en afval in grachten belandde, werd het afvalprobleem en dus ook watervervuiling echt prangend. Bier gold in die tijd dan ook niet zozeer als noodzakelijk, maar als statusdrank. Bij de elite vloeide wijn rijkelijk, terwijl de middenklasse zich aan bier hield. Water stond qua aanzien onderaan – wie het kon betalen, koos voor bier of wijn.

Historici schatten op basis van accijnsgegevens dat het bierverbruik per persoon inderdaad aanzienlijk was: zo'n 300 liter per jaar. Ter vergelijking: een moderne Nederlander drinkt ongeveer 70 liter. Toch was het bier van toen minstens zo bijzonder door het lage alcoholpercentage – vaak was het zogeheten ‘klein bier’, met soms niet meer dan 2% alcohol.

Opvallend is dat vrouwen en kinderen juist vaker water dronken, iets wat in populaire verhalen vaak onderbelicht blijft. Archeologisch en tekstueel bewijs staat vol met verwijzingen naar de diversiteit aan dranken: ook melk, karnemelk, geitenmelk en soms zelfs kruidenwater.

Wat leer je van dit alles? De middeleeuwer was flexibel en praktisch in zijn drankkeuze. Bier was belangrijk, zeker, maar het dagelijkse leven draaide op meer vloeistoffen dan wij ons soms voorstellen. Het beeld van een eeuwigdronken volksmassa doet het goed in de kroeg, maar mag in de geschiedenisles best wat bijgesteld worden.

De wetenschap leert dat het idee van uitsluitend bierdrinkende middeleeuwers een anachronistisch stereotype is, ingegeven door latere gezondheidsstandaarden en romantisering – de waarheid was, zoals altijd, veelzijdiger en lokaler bepaald.