Zo herken je hoogbegaafdheid bij jonge kinderen: de vroege signalen

Veel ouders denken (of vrezen) dat hun peuter hoogbegaafd is. Want hij kan dingen die de andere kinderen in het kinderdagverblijf nog niet kunnen. En soms hebben ze gelijk.

Ongeveer 2,3 procent van de Nederlandse kinderen is hoogbegaafd, wat neerkomt op zo'n 40.000 leerlingen in het basisonderwijs. Toch blijft meer dan de helft van deze kinderen onopgemerkt door leerkrachten. Vroege herkenning is cruciaal, want hoogbegaafdheid manifesteert zich al op zeer jonge leeftijd door opvallend gedrag en ontwikkelingsvoorsprong.

Volgens onderzoek uiten hoogbegaafde kinderen hun bijzondere eigenschappen vooral duidelijk in de thuissituatie. Ze lopen, praten of redeneren eerder dan gemiddeld, gedreven door een onverzadigbare drang om de wereld te begrijpen. Deze ontwikkelingsvoorsprong gaat echter niet altijd gepaard met emotionele volwassenheid, wat de omgeving in verwarring kan brengen.

Kinderen met een IQ boven de 130 vertonen vaak een combinatie van kenmerken. Ze beschikken over een uitstekend geheugen en een ongebruikelijk grote woordenschat voor hun leeftijd. Daarnaast hebben ze vanaf jonge leeftijd een sterk rechtvaardigheidsgevoel en idealisme, en kunnen ze abstract en complex denken.

De signalen variëren sterk per levensfase. Baby's en peuters kunnen al vroeg praten in correcte zinnen, soms met een woordenschat van 200 woorden rond anderhalf jaar. Ze slapen vaak weinig, hebben veel energie en stellen eindeloos vragen. Ook hoogsensitiviteit komt veelvuldig voor: ze kunnen niet tegen harde geluiden of hebben moeite met viezigheid en onverwachte veranderingen.

Kleuters zoeken vaak contact met oudere kinderen omdat ze zich verloren voelen tussen leeftijdsgenootjes. Ze kunnen zichzelf leren lezen en schrijven en stellen op jonge leeftijd al levensbeschouwelijke vragen. Op de peuterspeelzaal observeren ze veel en begrijpen het gedrag van andere kinderen niet, waardoor ze vaak naar de leidster trekken.[

Onderzoek van SCALIQ toont aan dat vooral meisjes en kinderen met een migratieachtergrond of uit kansarme gezinnen minder vaak worden herkend. Bij hoogbegaafde jongens uit kansrijke gezinnen is de kans op herkenning 60 procent, terwijl dit bij meisjes met een migratieachtergrond uit minder kansrijke omgevingen slechts 15 procent bedraagt.

Hoogbegaafde kinderen kunnen zich bovendien aanpassen aan hun omgeving, waardoor hun cognitieve voorsprong niet meer opvalt. "Ze misleiden je waar je bij staat", aldus professor Tessa Kieboom. Op school kunnen ze als rustig en teruggetrokken overkomen, terwijl ze thuis juist boos en gefrustreerd zijn.

Het niet herkennen van hoogbegaafdheid kan leiden tot frustratie, een laag zelfbeeld, schoolmotivatieproblemen en zelfs verkeerde diagnoses zoals ADHD of autisme. Daarom is vroege signalering essentieel om deze kinderen passend onderwijs en begeleiding te bieden.