Historische uitspraak internationaal gerechtshof: mensen hebben recht op een stabiel klimaat

Een stabiel klimaat is voortaan niet alleen een wens, maar een mensenrecht. Dat heeft het Inter-Amerikaans Hof voor de Rechten van de Mens geoordeeld in een baanbrekende uitspraak. Staten hebben volgens het hof een wettelijke plicht om burgers, nu en in de toekomst, te beschermen tegen de gevolgen van klimaatverandering.

Het hof noemt klimaatverandering een buitengewone bedreiging, vooral voor mensen die al kwetsbaar zijn. In een stevig onderbouwd advies van maar liefst 300 pagina’s maakt de rechter duidelijk: staten moeten dringend en doeltreffend actie ondernemen. Denk aan het terugdringen van broeikasgassen, het tegengaan van desinformatie over klimaat, internationale samenwerking en het rechtvaardig aanpassen aan een veranderend klimaat.

De uitspraak kwam er op verzoek van Colombia en Chili, die wilden weten wat staten juridisch moeten doen om klimaatschade te voorkomen. Tientallen landen, ngo’s en slachtoffers van klimaatverandering leverden input tijdens hoorzittingen in onder andere Brazilië en Barbados. De boodschap van hofvoorzitter Nancy Hernández López was glashelder: “Er is geen ruimte meer voor onverschilligheid. Succes hangt van ons allemaal af.”

Het oordeel geldt niet alleen voor landen die het Amerikaanse mensenrechtenverdrag hebben ondertekend, maar voor alle 35 lidstaten van de Organisatie van Amerikaanse Staten, dus ook voor de VS en Canada. Dat betekent dat ook deze landen worden aangesproken op hun verantwoordelijkheid.

Opvallend is de aandacht voor de rol van grote bedrijven. Volgens het hof hebben álle bedrijven een mensenrechtenplicht, maar sectoren als de fossiele industrie, cementproductie en intensieve landbouw krijgen een extra waarschuwing. Als ze niet aan strengere eisen voldoen, moeten staten ingrijpen: via belastingen, investeringen in duurzame transitie of zelfs door vervuilende activiteiten stil te leggen en compensatie te eisen voor de aangerichte klimaatschade.

Ook grensoverschrijdende bedrijven mogen voortaan niet meer wegkomen met de uitstoot van hun dochterbedrijven. Staten worden aangespoord om wetten aan te nemen waarmee ook deze uitstoters aansprakelijk kunnen worden gesteld.

Niet alleen mensen, ook de natuur zelf krijgt erkenning in deze uitspraak. Ecosystemen die schade hebben geleden door klimaatverandering, moeten worden hersteld, zo stelt het hof. En bij de overstap naar een duurzamer energiesysteem mag de mensenrechtenbalans niet opnieuw doorslaan, bijvoorbeeld bij het delven van grondstoffen voor elektrische auto’s.

Volgens klimaatrechtadvocaat Marcella Ribeiro biedt deze uitspraak een kans voor structurele verandering: “Dit is niet alleen een energietransitie, maar een mogelijkheid om historische ongelijkheid recht te zetten en mensen en ecosystemen te beschermen.”

De uitspraak van het Inter-Amerikaans Hof is de tweede in een reeks van vier wereldwijde gerechtelijke adviezen over klimaatverantwoordelijkheid. Eerder oordeelde het internationale zeerechttribunaal al dat broeikasgassen schadelijke vervuilers zijn waarvoor staten aansprakelijk zijn. De internationale rechtbank in Den Haag en het Afrikaanse mensenrechtenhof volgen binnenkort.

Hoewel de uitspraken niet bindend zijn, worden ze beschouwd als invloedrijk en richtinggevend. “Dit is een routekaart voor beleid, rechtspraak én de onderhandelingen op COP30 volgend jaar in Brazilië,” zegt mensenrechtenjurist Viviana Krsticevic.

Met andere woorden: staten kunnen zich niet meer verschuilen. Klimaatrecht is  een mensenrecht. En daar hoort verantwoordelijkheid bij.

Bron: The Guardian