In sommige landen zijn mensen veel egoïstischer dan in andere: dit is de verrassende reden

In sommige samenlevingen lijkt het er harder en egoïstischer aan toe te gaan dan in andere. Vergelijk bijvoorbeeld de individualistische Amerikanen met de veel collectivistischere Aziatische culturen. Toch is er meer aan de hand dan culturele verschillen alleen, blijkt uit nieuw onderzoek.

Onderzoekers analyseerden gegevens van ruim 11.000 mensen uit 48 landen en ontdekten dat allerlei andere factoren, zoals levensverwachting, ziekte, rampen en sekseverhoudingen, een opvallende invloed hebben op hoe 'duister' een volk is ingesteld.

Psychologen spreken al langer over de zogeheten Dark Triad: drie persoonlijkheidstrekken die draaien om eigenbelang. Dat zijn narcisme, machiavellisme (manipulatief gedrag) en psychopathie.

Deze trekken komen in elk land voor, maar in sommige samenlevingen veel sterker dan in andere. Waarom? Volgens de onderzoekers is dat deels een kwestie van overlevingsstrategie.

In landen waar de levensverwachting laag is, dus waar het leven onzeker en kort is, scoren mensen gemiddeld hoger op narcisme. Daar loont het om jezelf te promoten en snel kansen te grijpen. “In onstabiele werelden waar niets zeker is, worden mensen die opvallen en status najagen vaak beter beloond”, schrijven de onderzoekers.

Hetzelfde geldt voor landen met meer mannen dan vrouwen. Dat schept competitie om partners, waardoor zelfpromotie en rivaliteit toenemen. Met andere woorden: een oneven sekseverhouding voedt ego’s.

Maar er is ook een tegenovergesteld effect. In regio’s waar infectieziekten wijdverspreid zijn, scoren mensen juist lager op machiavellisme en psychopathie. Wie afhankelijk is van zijn groep om te overleven, kan zich geen bedrog of kilte veroorloven. Samenwerking, vertrouwen en conformiteit worden daar letterlijk levensreddend. 'Aardig doen' is dan geen morele luxe, maar een evolutionaire noodzaak.

Interessant genoeg vergroten natuurrampen, zoals overstromingen of aardbevingen, de sekseverschillen wat betreft donkere karaktertrekken. Mannen in rampgevoelige landen bleken gemiddeld hoger te scoren op narcisme, machiavellisme en psychopathie dan vrouwen. Dat lijkt te maken te hebben met de evolutionaire drang tot risico nemen op gevaarlijke plekken.

Toch verdwijnt dit verschil weer in landen met meer mannen dan vrouwen: daar worden vrouwen zelf competitiever en assertiever. Blijkbaar passen ook zij hun gedrag aan de sociale omstandigheden aan.

De onderzoekers zagen bovendien dat deze persoonlijkheidspatronen niet stoppen bij landsgrenzen. Buurlanden met vergelijkbare stressfactoren, ongelijkheid of rampen vertoonden vergelijkbare psychologische profielen. Persoonlijkheid blijkt dus besmettelijk: economische ongelijkheid of vijandigheid kan letterlijk overslaan op de buren.

De belangrijkste conclusie van het onderzoek: 'Donkere' persoonlijkheidstrekken zijn geen individuele afwijkingen of culturele toevalligheden, maar aanpassingen aan de omgeving. In een harde, onvoorspelbare wereld ontwikkelen mensen eigenschappen die hen helpen overleven: slim manoeuvreren, risico’s nemen, zichzelf op de voorgrond zetten. In stabiele, samenwerkende samenlevingen daarentegen loont empathie meer dan egoïsme.

Het verklaart waarom landen met veel ongelijkheid vaak competitiever en individualistischer zijn, terwijl gemeenschappen die vaker met ziektes of rampen kampen juist hechter en coöperatiever worden. Zelfs onze donkerste neigingen zijn dus, in zekere zin, menselijke aanpassingen.

Of, zoals een van de onderzoekers het samenvatte: “Als de wereld om je heen ruw is en het leven kort, leer je te pakken wat je pakken kan. Maar in een wereld waar je elkaar nodig hebt, leer je juist te geven.”

Bron: Psychology Today