Waarom wordt onze samenleving zichtbaarder conservatief? Van de tradwife-trend, nieuwe christenen tot politieke verschuivingen

Het is een trend in de hele westerse wereld. Jongeren verlangen naar vroeger. Eerst kinderen en dan misschien werken vinden veel jonge vrouwen een prachtidee. In veel landen melden zich ineens weer veel jongeren bij strenge christelijke kerken en dan is er natuurlijk de poltiek.

De cijfers liegen niet: in 2023 noteerde Nederland voor zowel jonge mannen als jonge vrouwen de meest conservatieve verkiezingsuitslag sinds 1971. Van tradwives op TikTok tot radicaal-rechtse partijen in de Tweede Kamer – conservatieve waarden lijken een opmerkelijke comeback te maken. Maar wat verklaart deze verschuiving?​

Sociale media spelen een cruciale rol in deze ontwikkeling. De tradwife-trend – waarin vrouwen traditionele huisvrouwenrollen romantiseren – is meer dan een lifestyle-keuze. Zoals Sarah Bracke van de UvA stelt: "Na decennia van feminisme dat tegen traditionele grenzen vocht, grijpen tradwives terug naar ouderwetse patronen". Deze content verspreidt zich razendsnel via algoritmes die op engagement zijn geoptimaliseerd.

Maar de shift gaat dieper dan alleen sociale media. Nostalgisch verlangen naar eenvoudiger tijden blijkt vooral sterk onder mensen die zich bedreigd voelen door complexiteit en diversiteit. Onderzoek toont aan dat vooral lager opgeleiden nostalgische denkbeelden omarmen, waarbij het verlangen naar "hoe het vroeger was" gemakkelijk politiek wordt geëxploiteerd.

Het paradoxale is dat Nederlandse kiezers niet per se conservatiever zijn geworden in hun opvattingen. Politicoloog Matthijs Rooduijn concludeert: "Niet zozeer de kiezers worden dus radicaler, maar de politiek zelf wel". Conservatieve en radicaal-rechtse partijen zijn simpelweg beter geworden in het bereiken van gevoelige snaren.

De combinatie van:

Een conservatievere samenleving is op zichzelf niet per definitie “erg”, maar de gevolgen hangen sterk af van wát er precies conservatiever wordt en ten koste van wie dat gaat. Conservatisme kan zorgen voor meer sociale houvast en gemeenschapsgevoel, maar ook voor druk op rechten van minderheden en op democratische vrijheden. In het Nederland van de jaren vijftig was het niet fijn voor mensen die afweken van het gemiddelde. Dat conservatisme is onvrij en knechtend.​

Conservatieve bewegingen benadrukken vaak het belang van gemeenschap, tradities en stabiliteit, wat mensen in tijden van onzekerheid een gevoel van veiligheid kan geven. Voor sommige groepen is het een correctie op een lange periode waarin globalisering en snelle culturele verandering als vervreemdend werden ervaren.​

Mensenrechtenorganisaties en burgerrechtenclubs waarschuwen dat de opmars van rechts‑populisme en religieus conservatisme in Europa vaak samenvalt met druk op persvrijheid, rechtsstaat en de bescherming van diversiteit. In praktijk gaat dat bijvoorbeeld over het terugdraaien of begrenzen van rechten rond abortus, LHBTI‑rechten en gendergelijkheid. En conservatisme is een neefje van discriminatie.

Onderzoek (hier te lezen en beslist interessant)aat zien dat het aandeel mensen met consequent conservatieve standpunten is gestegen, maar óók dat kampvorming scherper wordt, wat de tolerantiebasis in een samenleving kan ondermijnen. Als conservatisme doorslaat in vijanddenken en “wij tegen zij”, vergroot dat de kans op destructieve polarisatie en aantasting van democratische instituties.