Heb je een vijand? Huur een moordenaar

Eind juni verschenen meerdere soldaten van een Zuid-Afrikaanse elite-eenheid voor speciale operaties voor de rechter in Johannesburg. Ze werden beschuldigd van de moord op Frans Mathipa, een rechercheur die in 2023 vanuit Pretoria naar het noorden reed en vanuit een rijdende auto twee keer in het hoofd werd geschoten.

Huurmoorden vormen nog steeds maar een klein deel van alle moorden in het land, waar in 2024 gemiddeld 72 mensen per dag werden vermoord op een bevolking van 64 miljoen. Maar sinds 2015 is er een flinke stijging, zegt Rumbi Matamba, die deze moorden bijhoudt voor het Global Initiative Against Transnational Organised Crime (GI-TOC). Volgens Matamba is het aantal gevallen gestegen tot minstens tien huurmoorden per maand, tegenover ongeveer vier per maand aan het begin van de jaren 2010.

Deze stijging is volgens haar vooral te wijten aan de toename van zowel de beschikbaarheid van wapens als het aantal rekruten voor moorden, in het Zoeloe “izinkabi” genoemd. Omdat legale banen schaars zijn en moordenaars zelden worden gepakt, zijn veel jonge mannen die als groentje in bendes zijn begonnen, nu bereid om klussen voor andere klanten te doen.

De eerste keer kostte het een tienerhuurmoordenaar twee dagen om de moed te verzamelen om iemand voor geld te vermoorden. Hij zegt dat zijn volgende vier moorden makkelijker waren. “Na twee of drie keer kun je iemand in de ogen kijken”, zegt hij. Hij vertelde dat het hoogste bedrag dat hij ooit voor een moord heeft gekregen 400 rand (23 dollar) was, wat onder het gemiddelde ligt.

De toename van het aantal huurmoordenaars draagt bij aan de verspreiding van moorden. Een andere factor is straffeloosheid. Volgens een onderzoek lost de politie maar één op de tien politieke moorden op, deels omdat criminele netwerken zo goed georganiseerd zijn. De schutters kennen de daders meestal niet, zegt Mark Shaw, die een boek over moorden heeft geschreven. Zowel tussenpersonen als izinkabi zijn vervangbaar als invloedrijke klanten hun sporen willen uitwissen. Maar ook de politie blijkt medeplichtig te zijn door uniformen of kogelvrije vesten aan criminelen te lenen of moorden in opdracht uit te voeren. Van de 337 personen die sinds 2016 door een moordbrigade zijn gearresteerd, waren er 47 politieagenten. 

De meeste moorden in opdracht hebben nog steeds te maken met geschillen over lucratieve minibusroutes, die worden gecontroleerd door maffia-achtige netwerken, en andere georganiseerde misdaad. Volgens GI-TOC gaat het om ongeveer twee derde van het totaal. Ongeveer een kwart is politiek gemotiveerd, vaak in verband met rivaliteit binnen het African National Congress, de dominante regeringspartij.

Ook in andere delen van de samenleving duiken nu gevallen van moord in opdracht op. In 2021 werd de hoofdaccountant van het provinciale gezondheidsdepartement van Johannesburg vermoord vlak voordat ze een grote boekhoudfraude in een lokaal ziekenhuis aan het licht zou brengen; haar dood heeft het onderzoek aanzienlijk vertraagd.

Shaw is bang dat er steeds vaker huurmoordenaars zullen worden ingehuurd om hogere politici, politieagenten of rechters te vermoorden, waardoor de toch al kwetsbare instellingen van Zuid-Afrika verder worden ondermijnd.

De arrestaties in de Mathipa-zaak laten zien dat de Zuid-Afrikaanse staat niet helemaal machteloos is om deze dreiging aan te pakken. Echte gerechtigheid is echter zeldzaam. De mannen die de hoofdaccountant in Johannesburg hebben vermoord, zijn uiteindelijk veroordeeld. Hun opdrachtgevers blijven echter onbekend.